Loại gia vị quen thuộc dùng quá nhiều không chỉ gây tiểu đường mà còn tăng nguy cơ sỏi thận

Việt Nam là một nước nằm trong "vùng sỏi Châu Á" với tỷ lệ mắc sỏi tiết niệu nói chung lên 2 - 12% dân số, trong đó sỏi thận chiếm đến 40 % các loại sỏi. Các triệu chứng thường gặp khi bị sỏi thận gồm đau bụng dữ dội, buồn nôn, nôn, sốt, ớn lạnh và nước tiểu có máu. Sỏi thận có thể gây ra nhiễm trùng, thận ứ nước, suy thận và bệnh thận giai đoạn cuối. Những nguy cơ đã biết có thể làm tăng khả năng bị sỏi thận bao gồm nam giới trưởng thành, béo phì, tiêu chảy mạn tính, mất nước và mắc bệnh viêm ruột, đái tháo đường hoặc bệnh gút.

Đường bổ sung có trong nhiều loại thực phẩm chế biến sẵn, nhưng đặc biệt có nhiều trong nước ngọt có đường, nước trái cây, kẹo, kem, bánh ngọt và bánh quy. Vậy việc ăn nhiều đường có liên quan gì đến sỏi thận. Mới đây, Tạp chí Frontiers  đã đăng tải nghiên cứu đầu tiên về mối liên quan này.

Tác giả chính, Tiến sĩ Shan Yin, nhà nghiên cứu tại Bệnh viện liên kết của Trường Cao đẳng Y tế Bắc Tứ Xuyên, Nam Sung, Trung Quốc, và cộng sự. đã phân tích dữ liệu của 28.303 phụ nữ và nam giới trưởng thành, về việc  liệu họ đã ăn si rô, mật ong, dextrose, fructose hay đường nguyên chất, trái cây, rau và ngũ cốc nguyên hạt, ngũ cốc tinh chế, muối,…

Kết quả cho thấy những người ăn nhiều đường (lấy 25% tổng năng lượng từ đường) có nguy cơ sỏi thận cao hơn 88% so với những người ăn rất ít đường (dưới 5% tổng năng lượng). Kết quả cũng chỉ ra rằng những người tham gia từ các dân tộc như người Mỹ bản địa hoặc người châu Á - có tỷ lệ bị sỏi thận cao hơn khi sử dụng đường so với người Mỹ gốc Mexico, người gốc Tây Ban Nha, người da trắng không phải gốc Tây Ban Nha và người da đen không phải gốc Tây Ban Nha. Mặc dù các nhà nghiên cứu chưa biết được cơ chế chính xác đường sẽ tạo nên sỏi thận như thế nào và tiêu thụ bao nhiêu đường 1 ngày là tối ưu để giảm sỏi thận. Nhưng nghiên cứu này nhắc nhở chúng ta rằng đường nên là 1 yếu tố nguy cơ hình thành sỏi thận. Việc giảm ăn ngọt không chỉ mang lại lợi ích cân nặng, chuyển hoá, nội tiết, tim mạch, mà còn có thể ngăn ngừa sỏi thận.

Làm thế nào để ngăn ngừa sỏi thận một cách tự nhiên?

Chìa khoá là chế độ ăn uống giúp bạn ngăn ngừa sỏi thận một cách lâu dài.

Tăng lượng chất lỏng nạp vào bằng cách đơn giản là uống nhiều nước. Uống nhiều nước là cách tốt nhất để ngăn ngừa sỏi thận. Khi uống đủ nước, chúng ta pha loãng các chất trong nước tiểu, chúng ta đi tiểu thường xuyên hơn và chính việc đi tiểu sẽ làm lưu thông đường tiết niệu. 

Nếu uống quá ít nước, nước tiểu cô đặc, lưu thông chậm và ít, dễ hình thành sỏi. Nhiều nghiên cứu chỉ ra uống nhiều nước làm giảm tới 30% nguy cơ sỏi tái phát. Bạn có thể uống thêm nước chanh và nước cam vì chúng có chứa nhiều citrate, có thể ngăn hình thành sỏi. Để biết liệu mình có đủ nước hay không có thể dựa vào màu sắc của nước tiểu: nước tiểu trong hoặc vàng nhạt là bạn đang uống đủ nước, tiểu ít và đậm màu bạn cần uống thêm nước.

Giảm lượng đạm động vật ăn vào, tăng lượng đạm từ thực vật: Đạm động vật làm tăng tính acid trong nước tiểu nên dễ gây ra sỏi thận, bao gồm sỏi axit uric và canxi oxalat.

Ăn nhạt và hạn chế lượng natri: Muối quá nhiều trong nước tiểu sẽ cạnh tranh với canxi khiến canxi không được tái hấp thu từ nước tiểu vào máu. Điều này khiến nồng độ canxi trong nước tiểu cao dẫn đến sỏi thận. Thực phẩm nổi tiếng có nhiều muối natri bao gồm:

Thực phẩm chế biến sẵn chẳng hạn như: Khoai tây chiên và bánh quy giòn, bim bim,..

Thức ăn đóng hộp: Súp đóng hộp, rau đóng hộp, gia vị, thực phẩm có chứa bột ngọt,…

Hạn chế các thức ăn chứa nhiều oxalat: Oxalat là một hợp chất tự nhiên có trong thực phẩm liên kết với canxi trong nước tiểu để tạo thành sỏi thận. Thực phẩm giàu oxalat là: Rau bina ( rau chân vịt), sô cô la, khoai lang, khoai tây, cà phê, củ cải, đậu phộng, hạt điều, hạnh nhân, sản phẩm làm từ đậu nành, cám lúa mì....
Tránh bổ sung vitamin C quá mức. Theo một số nghiên cứu, những người bổ sung vitamin C liều cao sẽ tăng gấp đôi nguy cơ hình thành sỏi thận.
Ăn nhiều thực phẩm giàu canxi: Loại sỏi thận phổ biến nhất là sỏi canxi oxalat, khiến nhiều người tin rằng họ nên tránh ăn canxi. Nhưng sự thật lại trái ngược với suy nghĩ đó. Chế độ ăn ít canxi có thể làm tăng nguy cơ sỏi thận và nguy cơ loãng xương. Do đó nên tăng cường các loại thực phẩm giàu canxi hoặc uống bổ sung canxi trong bữa ăn có thể giúp giảm nguy cơ đó. Những thực phẩm tốt để bổ sung canxi bao gồm sữa ít béo, phô mai ít béo và sữa chua ít béo.

Trong một số trường hợp, thay đổi chế độ ăn uống có thể không đủ để ngăn ngừa hình thành sỏi thận. Lúc đó, cần gặp bác sĩ để điều chỉnh và dùng thuốc phù hợp.

BS Nguyễn Thị Hải Đan